Ekspres do kawy to jedno z najbardziej ikonicznych urządzeń związanych z codziennym rytuałem parzenia i picia kawy. Choć dziś trudno wyobrazić sobie poranek bez filiżanki espresso przygotowanego przez profesjonalny ekspres, historia ekspresu do kawy sięga aż XIX wieku i pełna jest fascynujących postaci, technologicznych przełomów oraz kulturowych zmian.
Jak zaczęła się historia ekspresu do kawy?
Historia ekspresu do kawy rozpoczęła się od prób udoskonalenia tradycyjnych metod przygotowywania naparu, które w XVIII i XIX wieku opierały się głównie na gotowaniu zmielonych ziaren kawy w wodzie. Chociaż kawa już wtedy była popularna w Europie, samo parzenie nie należało do zbyt wygodnych ani szybkich.
Za jeden z pierwszych przełomów uważa się dzbanek de Belloya, który pojawił się około 1800 roku. Uznawany jest za prototyp pierwszego ekspresu do kawy, ponieważ wprowadzał koncepcję filtrowania, czyli przepuszczania wody przez warstwę zmielonej kawy i oddzielania jej od fusów. Kilka lat później, w 1806 roku, Benjamin Thompson skonstruował pierwszy zaparzacz z sitkiem ubijającym, który zainspirował późniejsze urządzenia, takie jak french press.
Kto wynalazł pierwszy ekspres do kawy?
Za pierwszego wynalazcę ekspresu uznaje się Angelo Moriondo, który w 1884 roku we Włoszech złożył wniosek o patent na pierwszy ekspres wykorzystujący parę wodną i wodę do szybkiego przygotowania kawy. Nie był on jednak pierwszym, który eksperymentował z taką konstrukcją. Już wcześniej Benjamin Thompson opracował pierwszy zaparzacz z sitkiem ubijającym, a w 1818 roku dr Romershausen zastosował ręczną pompę do zwiększania ciśnienia, co było kluczowym krokiem w kierunku nowoczesnych ekspresów.
Jakie znaczenie miało ciśnienie i para wodna?
Prawdziwa rewolucja w parzeniu kawy przyszła wraz z wykorzystaniem ciśnienia pary wodnej. To właśnie ono pozwoliło na przyspieszenie procesu ekstrakcji i przygotowanie znacznie bardziej intensywnego naparu. Wczesne ekspresy korzystały z ciśnienia wytwarzanego przez gotującą się wodę – para wypychała wodę przez zmielone ziarna i tworzyła espresso. Im wyższe było ciśnienie, tym szybszy i efektywniejszy był proces, co miało kluczowe znaczenie w kawiarniach.
Kim był Angelo Moriondo i co opatentował?
Angelo Moriondo to jednym z najwcześniejszych odkrywców ekspresu, który w Włoszech opatentował swój wynalazek w 1884 roku. Jego urządzenie wykorzystywało parę wodną oraz ciśnienie do parzenia kawy. Chociaż jego ekspres był przełomowy, Moriondo nie rozwijał produkcji na szeroką skalę. Jego wynalazek pozostał bardziej ciekawostką niż komercyjnym sukcesem, ale to on wynalazł pierwszy ekspres do kawy, który wyznaczył kierunek dla następnych pokoleń konstruktorów.
Co zmienił Luigi Bezzera i czym zasłynął Pavoni?
Kolejnym kamieniem milowym był Luigi Bezzera, który w 1901 roku zbudował swój pierwszy ekspres, oparty na patencie Moriondo. Ulepszył go, dodając bojler oraz system kontroli temperatury i ciśnienia wody. To właśnie on stworzył pierwszy nowoczesny ekspres do kawy, który był bardziej wydajny i niezawodny. Niestety, Bezzera nie był dobrym sprzedawcą. Jego projekt przejął Desiderio Pavoni, który w 1903 roku rozpoczął produkcję ekspresów pod marką La Pavoni. Dwa lata później Pavoni zaprojektował ekspres „Ideale”, który mógł przygotować aż 150 filiżanek espresso na godzinę, co zrewolucjonizowało pracę kawiarni.
Jakie innowacje wprowadził Achille Gaggia?
W 1945 roku Achille Gaggia stworzył ekspres z dźwignią, który wykorzystywał sprężynę i tłok zamiast pary. Dzięki temu uzyskiwano znacznie wyższe ciśnienie, a kawa miała lepszy smak, bardziej zbliżony do dzisiejszego espresso. To Gaggia wprowadził ciśnieniowy standard 9 barów, który obowiązuje w ekspresach do dziś. To również początek kultury espresso jako osobnego stylu kawy – mocnego, skoncentrowanego, z charakterystyczną pianką zwaną „crema”.
Jak wyglądały ekspresy w XX wieku?
XX wiek to czas dynamicznego rozwoju technologii, który nie ominął świata kawy. Po przełomowych wynalazkach Moriondo, Bezzery i Pavoniego, ekspres do kawy wkroczył w nową erę – pełną udoskonaleń, modernizacji i masowej popularyzacji. Właśnie wtedy ekspres stał się nie tylko urządzeniem zarezerwowanym dla kawiarni, ale z czasem także elementem wyposażenia domów i biur.
Początek XX wieku: od prototypu do produkcji seryjnej
Na początku wieku dominowały duże, ciężkie maszyny z mosiądzu i stali, które wykorzystywały ciśnienie pary wodnej do parzenia kawy. Wciąż jednak były to konstrukcje dość prymitywne i trudne w obsłudze. Kluczowym momentem była produkcja ekspresów rozpoczęta przez firmę La Pavoni, która w 1905 roku wypuściła na rynek model „Ideale”, zaprojektowany z myślą o gastronomii. Urządzenie mogło przygotować aż 150 filiżanek espresso na godzinę i stało się standardem w kawiarniach na całym świecie.
Lata 40. i 50.: wynalazek Gaggii i nowy sposób parzenia
Kolejny przełom nastąpił w 1945 roku, kiedy Achille Gaggia opracował sprężynowo-tłokowy ekspres ciśnieniowy, który po raz pierwszy wykorzystywał ciśnienie mechaniczne (około 9 barów), a nie tylko parę. To pozwoliło na uzyskanie intensywnego naparu z charakterystyczną „cremą”, czyli złocistą pianką na powierzchni espresso, która stała się znakiem rozpoznawczym wysokiej jakości kawy. Ten wynalazek zrewolucjonizował kulturę picia kawy i zdefiniował na nowo, czym jest espresso.
Lata 60.–80.: w stronę domu i biura
W kolejnych dekadach ekspresy do kawy zaczęły trafiać do gospodarstw domowych. Pojawiły się kompaktowe modele przeznaczone do użytku domowego, które pozwalały parzyć kawę bez specjalistycznej wiedzy. To wtedy powstały także pierwsze ekspresy przelewowe z papierowym filtrem, które szybko zdobyły popularność w biurach ze względu na prostotę i możliwość przygotowania dużej ilości naparu. W tym okresie swoje piętno na rozwoju ekspresów odcisnęli również tacy innowatorzy jak Pier Teresio Arduino, który udoskonalał zarówno wygląd, jak i mechanizmy działania urządzeń. Ekspres przestał być tylko narzędziem – stał się częścią stylu życia.
Końcówka XX wieku: automatyzacja i kapsułki
Pod koniec wieku pojawiły się pierwsze automatyczne ekspresy, które umożliwiały zmielenie świeżo zmielonych ziaren, zaparzenie i podanie kawy bez potrzeby ingerencji użytkownika. Równolegle rozwijała się technologia ekspresów kapsułkowych, które zrewolucjonizowały domowe przygotowywanie kawy dzięki szybkości i wygodzie.
Jak działają współczesne ekspresy do kawy?
Współczesne ekspresy do kawy to zaawansowane technologicznie urządzenia, które łączą precyzję działania z wygodą użytkowania. W porównaniu z pierwszymi konstrukcjami z XIX wieku, dzisiejsze ekspresy są nie tylko szybsze i bardziej niezawodne, ale także dają znacznie większą kontrolę nad każdym etapem parzenia kawy. Niezależnie od tego, czy mówimy o ekspresach ciśnieniowych, przelewowych, czy kapsułkowych – wszystkie mają jedno zadanie: przygotować idealny napar ze świeżo zmielonych ziaren kawy lub porcji kawy gotowej do użycia.
Ekspresy ciśnieniowe – serce kultury espresso
Najbardziej klasycznym i jednocześnie najbardziej cenionym typem są ekspresy ciśnieniowe. Ich działanie opiera się na precyzyjnym przepchnięciu gorącej wody pod wysokim ciśnieniem (najczęściej ok. 9 barów) przez porcję zmielonej kawy. Dzięki temu ekstrakcja trwa bardzo krótko (ok. 25–30 sekund), ale pozwala uzyskać skoncentrowany i aromatyczny napar – czyli espresso.
Nowoczesne ekspresy ciśnieniowe mają wbudowane młynki, dzięki którym ziarna są mielone tuż przed parzeniem, co zapewnia maksymalną świeżość. Użytkownik może kontrolować temperaturę, grubość mielenia, ilość wody oraz czas ekstrakcji, co pozwala dostosować smak kawy do indywidualnych preferencji.
Ekspresy przelewowe – prostota i wydajność
Choć mniej spektakularne niż ciśnieniowe, ekspresy przelewowe nadal cieszą się dużą popularnością – zwłaszcza w biurach czy domach, gdzie potrzebna jest większa ilość kawy na raz. Ich działanie polega na podgrzaniu wody, która następnie przepływa przez papierowy filtr i warstwę zmielonych ziaren kawy, a następnie trafia do dzbanka jako gotowy napar. Parzenie trwa dłużej niż w ekspresach ciśnieniowych, ale pozwala uzyskać łagodniejszy, mniej skoncentrowany smak, idealny na długie poranki przy kilku filiżankach.
Ekspresy kapsułkowe – wygoda i szybkość
W ostatnich latach ogromną popularność zyskały również ekspresy kapsułkowe, które oferują maksymalną prostotę obsługi. Wystarczy włożyć kapsułkę z porcją kawy, nacisnąć przycisk i po kilkunastu sekundach mamy gotowe espresso lub inną odmianę napoju. Choć tego typu urządzenia nie oferują takiej kontroli nad procesem jak ekspresy ciśnieniowe, to nadrabiają to wygodą, szybkością i estetyką.
Współczesne modele posiadają często funkcje personalizacji napoju, automatycznego czyszczenia, a nawet łączności Wi-Fi, pozwalającej na sterowanie ekspresem z poziomu smartfona.
